ЁХУД АДОЛАТЛИ ШАҲЗОДА

Тўрақўрғон туманидаги Ахси қишлоғи қадимий Ахси шаҳри ўрнида барпо бўлган. Бу ерда яшовчи аҳолининг кекса авлод вакиллари ўтирган давраларга кирсангиз, ўз-ўзидан шу гўшага темурий ҳукмдор Умаршайх мирзонинг Фарғона вилоятининг пойтахти мақомини бериб, унинг довруғини узоқ-узоқларга таратгани-ю, ўғли Заҳириддин Муҳаммад - Бобурнинг беғубор ва бетакрор болалик дамларини бағрига жо қилган қатор-қатор ривояту-ҳикоятларни тинглашдек мароқли лаҳзаларга ошно бўласиз. Ривоятларни ўйлаб тўқилганини яхши биламиз. Шундайлигига қарамай, уларда ҳам ҳақиқат парчалари "яшаши"ни адабиётшунослар ҳам, мозийшунослар ҳам таъкидлашади. Бироқ, тарихий ҳикоятларда эса тўқимадан кўра кўпроқ ҳаётийлик устувор. Буни инкор қилиш ҳақиқатга зид тасаввур уйғотишга уринишдан бошқа нарса эмас. Агар биз шу нуқтаи назардан қарасак, ахсиликлардан эшитган "Ур, Бобур" ҳикоямиз буюк аждодимизнинг болалиги ҳақидаги тасаввурларимизни янада бойитишига хизмат қилиши билан нечоғлик қимматли оғзаки асар эканини осонгина идрок этамиз.

(Давоми. Бошланиши ўтган сонда).

Луғат олти тилли: арабча, форсча, ҳиндча, турк­ча, сартча (ўзбекча) ва русча тартибланган. Шу боис, фойдаланувчилар ўртасида "Олти тилли луғат" номи ила оммаллашди. Ҳатто, қизиқувчиларнинг кўплигидан китоб қўлёзма нусхада кўчирилиб, мутолаа қилувчилар кундан-кун кўпа­йиб бораверган. Бунга бизнингча, тилшуноснинг русча ёзув тизимини билмайдиганларга ҳам қўл келиши учун рус ва Европа сўзларигача араб ёзувида берганлиги туфайли эришилган. Асар 53 саҳифадан иборат. 1000дан зиёд сўз жамланган. Икки қисмга бўлинган. Биринчи қисм алифбо тартибида тузилган. Ҳар ҳарфга алоҳида-алоҳида бобчалар бағишланган. Феълларнинг ноаниқ ва келаси замон шаклларининг аввал форсча, ке­йин арабча, туркча, сартча (ўзбекча), ҳиндча ва русча таржималари келтирилади. Қулайлиги кундалик турмушда, жонли сўзлашувда кўп ишлатиладиган сўзлар танлаб олинган. Одамлар тушунмайдиган архаик сўзлар йўқ ҳисоби.

Юртимизда яшаб ўтган улуғ инсонлардан бой адабий-бадиий ва илмий мерос қолган. Улар авлодлар томонидан ўқиб-ўрганиб келинмоқда. Зеро, маънавиятимиз ривожи, халқимиз камолоти буларсиз тўкис бўлолмайди. Наманган заминида шундай эзгу ишга асқотадиган илмий-адабий дурдоналар яратган қалам аҳлининг сафи авваллари ҳам, бугун ҳам кенг. Уларнинг ижодига тобора эътиборни кучайтириб, изчил тадқиқ этиб, тарғиботи билан фаол шуғулланишни ҳаётнинг ўзи тақозо этмоқда.

Бундан ўн йил муқаддам мактабнинг 6-синфида ўқирдим. Адабиёт муаллимамиз Мактуба Ҳайдарова доскага "Мавзу: Эркин Воҳидовнинг ҳаёти ва ижоди" деб ёзишлари билан бизларга жон кириб кетди. Ҳаммамиз теран нигоҳларимизни устозга қаратдик. Улар машғулотга зўр қизиқиш билан турганимизни сездилар чамаси, дарров шоирнинг назмидан ёддан ўқий бошладилар:

Бизга аёнки мамлакатимиз мустақилликдан аввал Шўролар тартибида яшаган. Барча жойда, айниқса давлат идораларида рус тилида ёзишув, мулоқот, йиғилишлар олиб борилган. Ўзбек тилимиз анча "қисилиб" қолган, худди "ўгайлатиб" қў­йилгандек қисматга дучор этилган.