дейди Республика тез тиббий ёрдам маркази Наманган филиали директории Адҳамжон ИРИСБОЕВ биз билан суҳбатда.
– Адҳамжон Ўтбосарович, Янги Ўзбекистон ғояси истиқлолнинг улуғ неъмати бўлди. Бу табаррук ғоя ҳаётнинг ҳамма жабҳасини, жумладан, тез тиббий ёрдам соҳасини ҳам тараққиёт босқичига олиб чиқиб, халқимиз розилигини қозонишга муяссар этмоқда, тўғрими?
– Ҳа, албатта. Эсингиздами, атиги 7-8 йил аввал нуқул танқидга учрайдиган, аҳоли энг кўп эътироз билдирадиган хизмат тез тиббий ёрдам бўлиб қолган эди. Чунки у пайтлар фолият сифати талабга жавоб бера олмаган. Сабаби тез тиббий ёрдам хизмати бошқаруви тизимлашмаган, тарқоқ ҳолда эди. Машиналар, ёнилғи ва дори-дармонлар тақчиллиги, узоқ йиллар давомида тўпланган яна бошқа муаммолар соҳани оғир ҳолатга солиб қўйганди.
Чуқур мамнуният билан таъкидлайманки, муҳтарам Президентимизнинг соҳани ривожлантиришга оид қатор Фармон ва Қарорлари қабул қилинди. Уларнинг изчил ижроси туфайли тез тиббий хизмат соҳасида мутлақо янги инновацион, сифат жиҳатдан юксак, барча халқаро талабларга тўлиқ жавоб берадиган тизим яратилди. Республика тез тиббий ёрдам марказининг Наманган вилояти филиали ҳам замонавий тез ёрдам машиналари, рақамли алоқа воситалари билан таъминланди. Ходимлар моддий манфаатдорлиги оширилди. Дори-дармон, тиббий жиҳозлар тури ва миқдори кўпайтирилди. Натижада бугун аҳолига тезкор, сифатли, энг асосийси, ишончли ва самарали тиббий хизмат кўрсатилмоқда.
Ҳар бир чақириқ учун ажратиладиган дори-дармон миқдори 1,5 баробарга оширилиб, 2025 йилнинг биринчи ярмида ўртача 11200 минг сўмданни ташкил қилди. Умуман, дори воситалари меъёри 100 фоиз таъминланиб, узлуксиз етказиб бериш тизими йўлга қўйилди.
– Авваллари энг оғир масала саналган олис ва чекка ҳудудлар аҳолисини тез тиббий ёрдам хизмати билан тўлиқ қамраб олишга қаратилган ислоҳотлар самарасига ҳам тўхталсангиз.
– Энди у қийинчиликлар тарихга айланиб қолди. Бугун бирор олис ҳудуд йўқки, тез тиббий ёрдам билан таъминланмаган бўлсин. 2016 йилда вилоятимизда бор-йўғи 105 та "Тез ёрдам" шохобчаси фаолият юритган бўлса, айни кунда уларнинг сони 127 тага етди. "Тез ёрдам" бригадалари 155 тадан 237 тага кўпайди. Масалан, вилоятнинг энг олис ҳудудлари ҳисобланган Нанай, Чодак, Чоркесар, Гулбоғ, Қирғизқўрғон, Учтепа, Қамчиқ довони каби 10 дан ортиқ ҳудудлардаги бирламчи тиббий муассасалар қошида замонавий махсус машина, ускуна-ю жиҳозлар, малакали мутахассислардан иборат тез ёрдам бригадалари туну кун ишлаб турибди.
– Тез тиббий ёрдам хизмати сифати ва самарадорлигини таъминлашда замонавий тиббий техника, транспорт, телекоммуникация воситалари жуда муҳим роль ўйнамоқда десак муболаға бўлмаса керак...
– Аслида ҳам шундай-да! Бу воситалар инсонлар ҳаётини сақлаб қолишда бош омил ҳисобланади. 8 йил аввал вилоятда "Тез ёрдам"га чинакамига ихтисослаштирилган атиги 2 та реанимобиль бор эди. Бугун эса станцияларимизда реанимацион тиббий аппаратлар билан жиҳозланган 18 та автомашина ишлаб турибди. Бундан ташқари, тез тиббий хизматни ўз вақтида ташкил этишда асқотадиган GPS навигаторлар ҳам бирорта тез тиббий ёрдам автотранспортида бўлмаган. Бугун эса 237 та автомобилларнинг 100 фоизи ушбу қурилма билан жиҳозланган. "103" рақами марказлаштирилиши ҳамда мувофиқлаштирувчи диспетчерлик хизмати – CALL марказнинг ташкил этилиши шарофати билан "Тез ёрдам"нинг кечикиши 10-12 фоиздан 1-2 фоизгача камайди. Шу билан бирга, тизимда "Дамас" русумли автомобиллардан босқичма-босқич воз кечиш, олис ва чекка ҳудудларда жойлашган аҳоли пунктлари учун қўшимча 81 та юқори ўтувчанликка эга махсус санитар автотранспорти ва санитар авиация мақсадлари учун вертолёт техникаларини харид қилиш ҳамда тез тиббий ёрдам мақсадлари учун қўллаш кўзда тутилмоқда.
– Кейинги пайтда "Тез ёрдам" бригадалари дислокацияси қайта кўриб чиқилиб, аҳоли яшаш пунктларига яқинлаштирилди. Ҳозир унинг самараси қандай бўляпти?
– Бригадаларнинг хизмат кўрсатиш радиуси 15-20 километрдан 9-12 километрга қисқарди. Беморнинг аҳволи, ҳудуд рельефи, бригада иш юкламасидан келиб чиқиб ўрнатилган тартиб-тамойилга кўра, чақирилган манзилга етиб боришга 20 дан 40 дақиқагача вақт сарфланяпти. Яъни, тез тиббий ёрдамга тушган чақириқлар бемор ҳаёти қай даражада хавф остида эканлигига қараб икки тоифага ажратилади.
Биринчи тоифа беморнинг ҳаёти ва соғлиғига жиддий хавф соладиган жароҳатлар ва касалликлар, масалан, йўл-транспорт ҳодисалари, баландликдан йиқилиш, фавқулодда ҳолатлар, беморнинг ҳушдан кетиши, турли шок ҳолатлари, профуз қон кетиши, туғруқ, терининг термик куйиши ёки совуқ уриши, беморнинг кимёвий моддалар ёки дори воситаларидан ўткир заҳарланиши, ток уриши кабилар шошилинч ҳолатлар ҳисобланиб, бундай чақириқларга 20 дақиқадан кечикмай етиб бориш зарур.
Иккинчи тоифага юрак ритми бузилиши (аритмия), астма хуружи, ҳаракат фаолиятининг тўсатдан бузилиши, ўрта ва енгил тан жароҳатлари, аллергия, бош оғриғи, қорин, кўкрак қафасидаги оғриқлар, психиканинг ўткир бузилиши, буйрак хуружи, қусиш, тошма, юқори иситма (перорал дори воситалари қўлланилганда ҳам иситма тушмаса), ўткир пешоб ажралмаслиги ҳолатлари бўйича "тез ёрдам" чақирилганда, 30 дақиқа ичида етиб бориб тиббий ёрдам кўрсатиш лозим.
Аммо "тез ёрдам"га тушаётган чақириқларнинг 30-40 фоизи бу икки тоифанинг ҳеч бирига тўғри келмайди. У ёки бу сурункали касаллиги бор беморлар гоҳ қон босимини ўлчатиш, гоҳида қайсидир уколни қилдириш учун ҳам "тез ёрдам"ни чақиришади. Йилига юз мартадан кўп шу тарзда мурожаат қилганлар ҳам бор. Аслида, ундайлар ўз ҳудудидаги оилавий поликлиника, оилавий шифокорлик пунктига мурожаат этиб, умумий амалиёт шифокори тавсияси асосида муолажаларни узлуксиз тарзда тўғри олиб борса, аввало, ўз соғлиғи учун фойдали бўлар эди.
– Дарҳақиқат, аҳолида тез тиббий ёрдамдан фойдаланиш одоби, чақирув маданиятини шакллантириш ҳам долзарб масала бўлиб қолганга ўхшайди.
– Худди шундай. Хорижликлар "тез ёрдам"га мурожаат қилар экан, CALL марказ операторининг бемор ҳақидаги саволларига аниқ-аниқ жавоб беради. Бизда эса "мен қаердан биламан, тезроқ етиб кел", қабилида дағдаға қилиш ҳамон учраб турибди. Шунингдек, чақирганда манзилни аниқ белгиламаслик, бир илож қилиб топиб борганда, эшик очмаслик ёки бемор жойида бўлмаслиги, чақириқни рад этиш каби ҳолатлар юз бериб туради. Худди шу лаҳзада тез ёрдамга ўта муҳтож одам интизорлик билан кутаётган бўлади-ку?! Бундан ҳам ачинарлиси, чинакам ёлғон чақириқлардир. Жорий йилнинг ўтган олти ойи давомида "103" хизматига мамлакатимиз бўйича жами 849 та ёлғон чақириқ келиб тушди. Бу кўрсаткич ўтган йилнинг шу даврида 1255 тани ташкил этган эди. Ҳар ҳолда, бундай қўнғироқлар камаяётгани кузатиляпти. Вилоятимизда эса ярим йилликдаги 585 минг 955 та чақирувнинг бирортаси ёлғон бўлиб чиқмади. Бу инсоф-диёнатли юртдошларимизда "Тез ёрдам" хизматини қадрлаш, унинг шифокор ва техникалари вақтини беҳуда сарфланишига йўл қўймаслик ҳисси барқарорлигидан далолатдир.
– Суҳбатимиз якунида "Тез ёрдам"га хайрихоҳлик, қўллаб-қувватлаш тамойили устуворлик касб этаётганини таъкидламоқчиман. Яқинда ижтимоий тармоқда қизил чироққа тўхтаган машина орқасидан келиб қолган "Тез ёрдам"га, чизиқни босиб бўлса-да, четланиб, уни ўтказиб юборгани кўрсатилди. Хавфсизликни таъминлаган ҳолда бу хайрли ишни қилган ҳайдовчи жаримага ҳам тортилмади, аксинча, шаънига дуою раҳматлар ёғилди. Кўчаларда "Тез ёрдам" машинасини кўрган заҳоти, бошқа ҳаракат иштирокчилари билан ўзаро келишиб, унга йўл бериш орқали кимнингдир ҳаётини сақлаб қолишга ҳисса қўшаётган олижаноб инсонларга таҳсинлар бўлсин!
Самимий суҳбат учун ташаккур.
Муҳаммад ОБИЛОВ,
"Шифокор ва ҳаёт" мухбири.
