14 ФЕВРАЛЬ – ЗАҲИРИДДИН МУҲАММАД БОБУР ТАВАЛЛУД ТОПГАН КУН
Бу икки буюк зотни ҳаётда нималар боғлаб туради? Ёки Бобур Мирзо (1483-1530)нинг Хожа Аҳрор Валий (1404-1490) билан қандай алоқалари бўлган? Орадан беш асрдан зиёд вақт кечса-да, ҳали ҳануз мазкур саволларнинг жавоби барчани қизиқтираверади, деб ўйлаймиз. Тарихий китобларни варақлашдан аввал улар яшаб ўтган саналарга назар ташлайлик. Рақамлар шоҳидлигича, шаҳзода етти ёшда эканида азиз-авлиё фоний дунёдан боқийлик сари юзланган экан-ку! Унда нега улғайгач, умрининг сўнггига қадар исми-шарифини (шарафли номини) ёдидан қўймаган, ўқтин-ўқтин тилда зикр айлаб, ёдномаларига муҳрлаб кетишдан тўхтамаган? Бугун Бобур учун ҳазрати инсоннинг юксак қадр-қимматининг асл сабабини аниқ билишга ва англашга не етсин.
Бирлари Тошкент, бирлари Ахси фарзанди бўла туриб, қандай тақдир уларни яқинлаштирганига Мирзо Муҳаммад Аёзийнинг "Тарихи Рашидий" асаридан маълумотлар оламиз: "Ҳазрати Эшон қаддасаллоҳу сирраҳудин от қўймоқни сўрадилар. – Заҳириддин Муҳаммад деб от қўйинглар, – дедилар. Шул Замонда Чиғатой беги тўла улуғ эди. Буларнинг тилида Заҳириддин Муҳаммад душворлиқ бирла жорий бўлди. Бобур деб от қўйдилар. Бобур подшоҳ деб машҳур бўлди".
Хожа Аҳрор Валийнинг Умаршайх Мирзо фарзанди қулоғига муборак нафаслари билан азон айтиб, исм қўйишлари тасодифий ҳол эмасди. Ахир бобоси Абу Саид Мирзо билан Эшон ҳазратлари ўртасида кўпйиллик самимий дўстлик алоқалари мавжуд эди-да. Умаршайх Мирзо ҳам буни жуда қадрлаб, ўзи ҳам ана шу риштани маҳкам тутишга ҳамиша интилиб яшаган. Бобурнинг қулоғига болалигидаёқ отаси томонидан Хожа Убайдуллоҳнинг эзгу фазилатлари, кароматлари тўғрисидаги ривояту ҳикоятлар қуюлганига ҳеч шак-шубҳа йўқ.
Инчунин, ҳали Бобур дунёга келмасидан буруноқ Умаршайх Мирзо ва оғалари ўртасида нифоқли можаролар рўй берса, ўша заҳоти уни ислоҳ этувчи, икки томонни муросаю-мадорага келтирувчи таъсир кучига эга Эшон ҳазратлари эдилар. Фикримизни муаррих Мир Саид Шариф Роғимнинг қуйидаги битиклари яққол тасдиқлайди: "Улуғларнинг улуғи... Хожа Аҳрор Андижонда сулҳ барпо қилиб, оға-инилар Султон Аҳмад Мирзо билан Умаршайх Мирзо ўртасидаги низони бартараф қилдилар... Шул муборак қадамлари шарофати билан хайрли ишларни рўёбга чиқариш ул ҳазратнинг орзуси бўлиб, ихтилофларни бутунлай ман қилдилар. Бу воқеа хижрий 883(мелодий 1480-С.С.) йилда содир бўлди".
Энди Бобурнинг ўзи нима дейди? У отаси ҳақида таърифу тавсиф берар экан: "...ҳанафий мазҳаблиқ, покиза эътиқод киши эрди, беш вақт номозини бетарк ўтар эди... Ҳазрати Хожа Убайдуллоға иродати бор эди". Буни яхши билган шаҳзода отаси дарё ёқасидаги жардан сувга қулаб, ғарқ бўлгач, ғоят нотинчликларни бошидан кечирса-да, жангу жадалларда тиним билмаса-да, зоҳирий ва ботиний илмларни ўрганишдан ҳам асло тўхтамаган. Ўзбекистон халқ шоири Барот Бойқобилов ёзганидай: "Айниқса, тасаввуф тариқати замиридаги ғоят бой ва теран маънавиятни чуқур идрок қилди. Бобур ўзи кўтарилган маънавият чўққисидан туриб, Хожа Аҳрорда улуғлик ва фақирлик хислатлари мужассамлигини сезди, ул зотнинг соҳиби каромат эканлигига тўла ишонч ҳосил қилди". Тарих фанлари доктори, профессор Зокиржон Қутибоевнинг: "Гарчанд улар тақдир таққозоси билан учрашмаган бўлсалар-да, доимо Бобурнинг кўз ўнгида, шуурида Ҳазрати Эшоннинг нурли қиёфаси намоён бўларди. Хожа Ахрор гўё Бобур учун энг қалтис, таҳликали онларда ғойибона мадад бергандай бўларди" деган хулосавий фикрлари "Бобурнома"да қайд қилинган воқеалар мутолааси асносида келиб чиққан.
Биз ҳам ана шу тарихий мемуар асардаги Карнон воқеаси тафсилотига кўз югуртирамиз: " Ўзумни ўлумга қарор бердим. Ўшал боғда бир сув оқиб келадур эди, вузу қилдим, икки ракъат намоз ўқидум, бошимни муножотқа қўюб, тилак тилайдур эдимким, кўзум уйқуга борибтур. Кўрадурменким, Хожа Яқуб Хожа Яҳёнинг ўғли ҳазрати Хожа Убайдуллонинг набиралари рўбарўйимга аблақ от миниб кўп жамоати аблақсувор билан келдилар. Дедиларким: – Ғам емангиз, Хожа Аҳрор мени сизга юбордилар. Дедиларким, биз аларға истионат тегуруб, подшоҳлиқ маснадиға ўлтурғузуббиз. Ҳар ерда мушкил иш тушса, бизни назариға келтуриб ёд этсун, биз анда ҳозир бўлурбиз. Ҳоло ушбу соат фатҳ ва нусрат сизнинг соридур. Бош кўтаринг, уйғонинг".
Содиқ САЙҲУН.
(Давоми келгуси сонда).
